Dat deze wijk veel duurzame koplopers heeft, blijkt wel uit de grote opkomst van de wijkbijeenkomst ‘ProfBurg-wijk’ in de Tuin van de Smid op donderdagavond 23 september. Veel bewoners hebben hun huizen al geïsoleerd, koken op inductie en na een versoepeling van de regels groeit het aantal zonnepanelen snel. Toch duurt het nog wel even voordat deze wijk in beeld is voor ‘de grote omschakeling’. Wat kunnen bewoners tot die tijd doen?
“De energievoorziening moet echt duurzamer, in 2050 moet heel Nederland van het aardgas af zijn”, trapt Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie af. “Als gemeente leveren we begin volgend jaar onze transitievisie warmte op. Jullie inbreng, kennis en ervaring, is daarbij essentieel. We komen bij deze transitie immers áchter de voordeur.” Hij schetst in grote lijnen de opties voor de stad: van een grote collectieve voorziening als de Leidse warmtering met restwarmte uit de haven van Rotterdam, tot meer individuele oplossingen zoals een warmtepomp.
Wat zijn de ideeën voor de ProfBurg-wijk? De gemeente denkt aan een collectieve warmtevoorziening op middentemperatuur. Die kan worden gerealiseerd door een aansluiting op de Leidse warmtering en worden aangevuld met bronnen die lokaal zijn opgewekt. Denk bijvoorbeeld aan een warmtekoude-opslag (WKO) in het Roomburgerpark of aan energie van de kaasfabriek. Maar ook zijn er individuele oplossingen mogelijk. Daarbij is specifiek voor deze wijk dat de buitenunits moeten passen in het beschermd stadsgezicht dat geldt voor de hele wijk. Boudewijn: “De energietransitie pakken we gefaseerd en wijkgericht aan. Zoals het er nu uitziet is deze wijk pas na 2030 aan de beurt voor de echte omschakeling.”
Wat kunnen bewoners in de tussentijd doen? Rients Anne Slotema van Erfgoed Leiden: “Te denken valt aan quick wins: gebruik van folies, per kamer de temperatuur instellen, isoleren op momenten van onderhoud. Ook kun je je cv-ketel op 70 graden zetten. Als je dan het hele huis warm kunt houden gedurende het jaar, ben je goed voorbereid op het warmtenet op middentemperatuur.”
Boudewijn vult aan: “Als gemeente helpen we daarbij. Er zijn wijkambassadeurs en energiecoaches, de website Leiden Ga Goed met goede voorbeelden en het Duurzaam Bouwloket. En kijk ook eens naar de subsidie Lokale energie-initiatieven. Als je met je buren een goed plan hebt, kun je daar waarschijnlijk voor in aanmerking komen.”
Na deze introductie is het hoog tijd om in vijf groepen uiteen te gaan. Op het programma staan reflectie op de plannen, het benoemen van knelpunten en zorgen. Maar ook: waar liggen er kansen, bijvoorbeeld voor lokale initiatieven? Gesprekleider Ansâr Ahmadali constateert na een snelle inventarisatie na afloop dat er veel verschillende onderwerpen zijn aangestipt, maar er zijn ook rode draden te ontdekken zijn. Ansâr: “Wat in elk geval opvalt: deze wijk loopt enorm voorop. Dat verdient een groot compliment.”
De gemeente beantwoordt vervolgens de vijf belangrijkste vragen die uit de groepen naar voren kwamen. Op de overige vragen krijgen de bewoners op een later moment schriftelijk antwoord.
1. Is aansluiting op het warmtenet niet veel duurder?
Aansluiten op het warmtenet wordt als mogelijkheid gezien voor deze wijk. Er zijn echter behoorlijk wat koplopers in de wijk die hun huizen goed hebben geïsoleerd en waarschijnlijk duurder uit zijn als zij aansluiten op het warmtenet. Dat is volgens Boudewijn een terecht punt van zorg. De vaste lasten van het warmtenet werken door op de energierekening van de gebruiker. Boudewijn: “Maar het is ook een afweging die je moet maken: misschien betaal je tien euro meer en is het wel duurzamer. Opdracht aan de overheid en de markt is om het betaalbaar te maken. Dat kan door bijvoorbeeld de vaste lasten laag te houden en meer te rekenen voor de flexibele lasten, zodat je als gebruiker de prikkel hebt om je energieverbruik te verminderen.”
2. Wat kan de gemeente ons tot 2030 bieden?
Boudewijn adviseert om tot 2030 zoveel mogelijk scenario’s open te houden. “Maak gebruik van zogeheten no regret-maatregelen zoals slim isoleren en onderhoud en laat verbouwingen zo duurzaam mogelijk uitvoeren.” Zelf heeft de gemeente in dit kader ruimte gereserveerd in de ondergrond voor de nieuwe energievoorziening bij de vervanging van het riool.
Een bewoner vraagt zich af: “Kunnen we niet als voorbeeldwijk fungeren? Kan de gemeente nog wisselen in volgorde?” Boudewijn benadrukt dat lokale initiatieven onderdeel zijn van de omschakeling. “Dus als een wijk hard op de deur bonst van het stadhuis kunnen we dat natuurlijk niet negeren.” Dat laten sommige bewoners zich geen twee keer zeggen en spontaan worden er kom-in-actie-coalities gevormd.
3. Kan de regelgeving niet versoepeld worden?
Ander specifiek aandachtspunt voor de wijk is dat de ProfBurg-wijk beschermd stadsgezicht is. Veel bewoners ervaren de huidige regelgeving als hinderlijk bij het verduurzamen. Zonnepanelen bijvoorbeeld kunnen niet overal geplaatst worden en hetzelfde geldt voor dubbel glas en kozijnen. Het aanvragen van vergunningen wordt als drempel ervaren om duurzame aanpassingen te doen. In de presentatie werd dan ook verwezen naar de website met voorbeelddetails die aantonen wat je allemaal kan doen zonder een vergunning. Rients Anne Slotema: “Er kan best veel, maar kunststof kozijnen inderdaad niet. Neem vooral contact op met de gemeente of Erfgoed Leiden om te kijken wat er wel mogelijk is. We denken graag mee.”
4. Hoe krijgen we de rest mee?
Er zijn veel mensen betrokken in de wijk, maar een klein deel van de bewoners is echt actief. Hoe bereik je die andere 99%? Ansâr: “Hoe concreter het verhaal, hoe meer mensen er in beweging komen. Daarom is het goed om dit soort avonden te blijven organiseren, maar ook huis-aan-huis-bezoeken is een optie. Veel mensen willen of zijn al aan de slag, maar we moeten nu echt met elkaar die volgende stap zetten.”
5. Kan het niet ambitieuzer?
Een laatste aspect dat bij meerdere groepen naar voren kwam: de gemeente heeft als doel om je cv-ketel op 70 graden te zetten. Kan dat niet wat ambitieuzer? Kan het niet naar 30 graden? Boudewijn: “Dat is een afweging tussen duurzaamheid en kosten. Een lagere temperatuur zorgt voor hogere kosten. Vraag is dus of het noodzakelijk is en wat de juiste balans is. Wij denken dat middentemperatuur voor deze wijk een goede balans is tussen duurzaamheid en kosten.”
De avond wordt afgesloten met een belangrijke oproep vanuit de zaal: ‘Zorg dat je de geleerde lessen van wijken in het land praktisch vertaalt voor bewoners. Als je daarover als gemeente goede informatie geeft, zorgt dat voor meer draagvlak’. Boudewijn: “Een relevant punt waar we iets mee moeten. We hoopten met het organiseren van deze gesprekken op dit soort nieuwe inzichten. Dit is de start van de transitie, en zeker niet de laatste keer dat we met bewoners om de tafel gaan. Tot snel dus!”
“Wat mij betreft is de klimaatproblematiek de grootste uitdaging van deze tijd. Er komt een catastrofe op ons af als we nu niets doen. Ik draag graag mijn steentje bij om die catastrofe te voorkomen. Als wijkambassadeur beantwoord ik eenvoudige vragen van bewoners over verduurzaming of verwijs ik hen door naar de juiste instantie, zoals het Duurzaam Bouwloket. Daarnaast ben ik energiecoach en lid van de werkgroep ProfBurg-wijk Duurzaam, waarmee we bewoners inzicht geven hoe zij kunnen verduurzamen.
Soms gaan we te hard, want veel bewoners zijn zich nog niet voldoende bewust dat we duurzamer moeten gaan leven dan de afgelopen honderd jaar. We proberen hen duidelijk te maken dat barbecueën, een haardvuurtje en drie keer per jaar vliegen gewoon écht niet meer kan. Hoe dan wel? Dat begint landelijk, met urgentie en politieke moed. En we moeten de Europese klimaatplannen doorvertalen naar ons land, naar onze eigen wijk. Daarom hebben we hier bijvoorbeeld een enquête opgesteld met veertig duurzame maatregelen, van eenvoudig tot meer ingrijpend. We vragen bewoners waarvoor ze belangstelling hebben en wat ze nodig hebben om ermee aan de slag te gaan. We hopen zo dat mensen erover gaan nadenken. Daar help ik graag bij.”
“Vooruitlopend op de wijkbijeenkomst over de energietransitie om van het aardgas af te gaan, hebben we met een aantal betrokken bewoners onze overwegingen geformuleerd. Belangrijkste wat we de gemeente willen meegeven is dat het een unieke situatie is waarvoor we op dit moment staan. Voor dit specialistische proces ontbreekt vaak voldoende expertise, zowel bij de ambtenaren als de raadsleden. Maar het algemeen belang moet beschermd worden bij de afweging van strijdende belangen en risico’s die de energietransitie met zich mee brengt. Het advies aan de gemeente is daarom: laat je goed ondersteunen door onafhankelijke experts en inwoners.
Tweede aspect van zorg is dat één bron voor het warmtenet (bijvoorbeeld de Rotterdamse haven) kwetsbaar is. Het geeft één bedrijf een ongewenste monopoly-positie. Daarnaast is bij de toekomstige warmtevoorziening de verhouding van vaste en variabele kosten belangrijk. Met hoge vaste kosten is er te weinig prikkel het energieverbruik te verminderen. Dat is een gemiste kans. Vergeet ook niet de mogelijkheid om naast warmte ook koude te leveren, dat voorkomt de aanschaf van energievretende airco’s.
Ten slotte is een veelgehoord argument dat jaren dertig-woningen aangesloten moeten worden op een hoge temperatuur-voorziening. Ik denk dat dat niet hoeft. Met simpele aanpassingen zoals goed isoleren, kun je je centrale verwarming prima op 60 graden zetten. En dan zit je er nog comfortabel bij ook.”
Dit digitale magazine is ontwikkeld in opdracht van de gemeente Leiden. Het bevat verslagen van de wijkgesprekken ter voorbereiding op de Transitievisie Warmte. Deze verslagen zijn samengesteld door een mediateam van Magazine on the Spot.
Coördinatie en eindredactie: Eric Went
Verslaglegging: Karlijn Broekhuizen, Marijn Kramp, Saskia Ridder
Fotografie: Edwin Weers
Vormgeving en techniek: Loek Weijts, John Stelck
