Waar een kleine wijk groot in kan zijn, blijkt maar weer eens in de Vogelwijk. Daar is al jaren een bewonersinitiatief actief dat samen met de gemeente naar duurzame oplossingen kijkt om van het aardgas af te gaan. Tijdens het wijkgesprek over de energietransitie worden de plannen van gemeente en het bewonersinitiatief gedeeld met de bewoners van de wijk.
Dinsdagavond 21 september, 20.00 uur. Zo’n dertig bewoners – ‘groene koplopers’ uit de Vogelwijk, leden van stichting Vogelwijk Energiezuinig en een handjevol geïnteresseerden uit de Raadsherenbuurt – komen samen in het gebouw van de Vogelwijkspeeltuin. Op het programma staat de uitwisseling tussen bewoners en gemeente: wat zijn de contouren om Leiden aardgasvrij te maken, welke vragen leven er bij bewoners, welke kansen zien zij voor de wijk en waarover maken zij zich zorgen?
Begin volgend jaar moet de gemeente haar zogeheten transitievisie warmte opleveren. Wijkambassadeur Yung Lie: “Veel van de input die uit de wijken komt wordt daarin meegenomen. In het najaar wordt het voorstel voorgelegd aan het college en aan de raad en in maart 2022 moet de definitieve warmtevisie er liggen.”
Volgens Youri Haasbroek, procesregisseur energietransitie bij de gemeente Leiden, is het aardgasvrij maken van de stad echt als een transitie: “Eerst denken we aan maatregelen zoals goed isoleren. Het omschakelen naar volledig aardgasvrij is een laatste stap.”
De centrale aan de Langegracht, de huidige bron voor de stadswarmte, wil de gemeente uitfaseren om CO2-uitstoot te beperken. Daarvoor in de plaats wil zij restwarmte uit de Rotterdamse haven halen en het bestaande net uitbreiden. Youri: “Dat is een grootschalige collectieve oplossing, net als geothermie. Daarnaast kun je denken aan lokale alternatieven: (semi)collectieve oplossingen, zoals een warmtekoude-opslag in de wijk, of individuele oplossingen zoals een (hybride) warmtepomp. Daar is ruimte voor in de gewenste mix van bronnen.”
Wat betekent dit voor de Vogelwijk? Youri: “Er staan hier verschillende typen woningen die allemaal om een andere aanpak vragen. Zo hebben de nieuwe appartementen in Nieuweroord bijvoorbeeld al een collectieve bron, met individuele warmtepompen.” Yung vult aan: “Dat is in de oude woningen lastiger te realiseren, maar ook oudbouw kun je optimaliseren.”
Het liefst wil de gemeente gefaseerd van hoge temperatuur-voorzieningen naar middentemperatuur-oplossingen. Youri: “Nu heeft de oudbouw nog hoge temperatuur nodig, maar we kijken of dat op termijn naar middentemperatuur kan. De wijk is in beeld om aangetakt te worden op het bestaande warmtenet, er wordt ruimte gereserveerd voor een warmtenet bij de aanstaande rioolvervanging.”
Idee van de gemeente is in een aantal kansrijke wijken, waar bijvoorbeeld al werkzaamheden gepland zijn of bewonersinitiatieven zijn gestart, te starten. De Vogelwijk is zo’n wijk. Het bewonersinitiatief Vogelwijk Energiezuinig is al jaren actief in de buurt. Secretaris Joke Ouwehand: “Ons doel is dat alle bewoners kunnen profiteren van een betaalbare, duurzame en betrouwbare energievoorziening. Inmiddels hebben we met subsidie van de provincie Zuid-Holland gekregen een groot haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd.”
Na deze introductie gaan de eerste vingers omhoog. Hoe worden de landelijke energielabels vastgesteld? Hoe lang loopt het contract dat Vattenfall heeft met Uniper voor het huidige stadswarmtenet? En moet een energievoorziening niet een nutsvoorziening zijn?
Die laatste vraag krijgt veel bijval. Zijn we niet te afhankelijk van één commerciële partij? Een bewoner: “En wat als een van die jongens failliet gaat?” De zaal raakt op stoom. Tijd om in groepen uiteen te gaan.
In de enthousiaste gesprekken is het volume soms zo hoog dat de andere groepen elkaar niet kunnen verstaan, maar na zo’n drie kwartier vinden de bewoners elkaar in een aantal gezamenlijke standpunten. Eerst grote zorg is de keuzevrijheid. Tot wanneer kan de gemeente garanderen dat er geen verplicht warmtenet komt, vragen veel bewoners zich af. “Nu is het nog geen verplichting, maar grofweg 80 procent van de wijk moet meedoen met het warmtenet om ervoor te zorgen dat het de meest betaalbare oplossing is. Dat is nogal wat.”
De gemeente geeft aan dat zij in de toekomst kavels wil aanwijzen waar het warmtenet komt, en bewoners zal aanbieden om vrijwillig aan te sluiten op het warmtenet. Ook de keuzevrijheid voor aanbieders is voor de aanwezigen een punt van zorg. Youri begrijpt dat. “Het is waarschijnlijk dat Vattenfall eigenaar wordt van het uitgebreide warmtenet omdat ze al een sterke positie hebben, maar nog geen uitgemaakte zaak. We willen als gemeente een open net, met meerdere aanbieders. Hoe we dat gaan realiseren, heeft onze aandacht.”
Veel bewoners hebben ook vragen over de restwarmte. Hoe duurzaam wordt deze opgewekt in de Rotterdamse haven? Hoe houd je het betaalbaar als er maar één aanbieder is? En hoe zit het met de leveringszekerheid? Youri: “Op dit moment is de restwarmte die beschikbaar is in Rotterdam door het Rijk aangemerkt als CO₂-vrije warmte. We willen dat de warmte betaalbaar is voor de eindgebruiker. Wat we kunnen reguleren zijn de tarieven van Autoriteit Consument en Markt (vast tarief voor vastrecht en variabel tarief voor gebruik), en die zijn uiteraard van invloed op de tarieven die Vattenfall hanteert. De inschatting is dat er ruim voldoende restwarmte is, ook als er minder verbrand zal worden in de haven.”
Naast de zorgen zien de bewoners ook kansen voor de wijk. Zo is bij meerdere groepen de optie voor een warmtekoudeopslag (WKO) onder het grote grasveld genoemd. Ansâr Ahmadali, communicatieadviseur Energietransitie van de gemeente: “We kunnen ons goed voorstellen dat dit als veel duurzamer wordt ervaren dan het stadswarmtenet. Vervolgvraag is of het realistisch is voor deze wijk. Technisch lijkt het haalbaar, maar het rapport van Greenvis, dat gebruikt is bij het vooronderzoek, wees uit dat het voor individuele woningen geen optimale oplossing was.” Youri vult aan: “Goed om dat rapport nog een keer te delen. WKO is zeker de moeite waard om verder te onderzoeken. Een groot deel van de wijk moet dan wel meedoen, de techniek wordt vaak pas interessant vanaf 200 woningen.”
Dit soort lokale en (semi) collectieve oplossingen staan of vallen met draagvlak in de wijk. Ansâr: “Als dit een vlucht moet nemen, moeten er meer mensen meedoen.” Hoe doe je dat? Er worden verschillende oplossingen aangedragen. Maak het bijvoorbeeld zo concreet mogelijk voor bewoners. Ansâr: “En het is maatwerk. Wellicht kunnen we huis-aan-huis adviseren welke mogelijkheden er zijn.” De drie energiecoaches in de wijk kunnen daarbij helpen. Zij adviseren bewoners nu al hoe ze hun woning duurzamer kunnen maken. Ook verwijzen zij bij specifieke vragen door naar het Duurzaam Bouwloket en adviseren bewoners over het vervangen van hun cv-ketel. Youri: “Leasen is een optie. Maar het belangrijkste is dat mensen geen verkeerde investering doen, dat is echt zonde.”
“Vooruitlopend op de warmtevisie zijn wij al enige jaren actief met onderzoek naar alternatieve warmtevoorzieningen. Daarnaast stimuleren en faciliteren we bewoners om zelf aan de slag te gaan met de verduurzaming van hun huis en energiebesparende maatregelen. Belangrijk uitgangspunt is dat bewoners op een voor hen passend (natuurlijk) moment zelf keuzes kunnen maken. We verwachten van de gemeente dat zij een (langetermijn-) visie heeft op de warmtetransitie, met daaraan gekoppeld een stapsgewijs uitvoeringsplan. Behalve restwarmte uit Rotterdam, vinden wij het vanzelfsprekend dat er ook andere - meer duurzame - opties worden onderzocht, zoals geothermie. We investeren heel veel in communicatie, maar participatie blijft een enorme opgave en uitdaging. De gemeente kan hierbij een cruciale rol vervullen om ervoor te zorgen dat er nog meer bewoners in beweging komen.”
“Omdat de Vogelwijk een heterogene wijk is wat betreft huizen, onderhoud en persoonlijke omstandigheden van bewoners, moet je op zoek naar individuele oplossingen. Welk temperatuurniveau geschikt is, hangt af van de (mogelijkheid tot) isolatie. Een tochtige woning uit de jaren twintig kun je lastig geschikt maken voor een aansluiting op een laagtemperatuur warmtenet of andere vorm van lagetemperatuur-verwarming. Nieuwbouwhuizen zijn hier juist erg geschikt voor en die wil je ook niet belasten met de nadelen van (collectieve) hoogtemperatuur-oplossingen. En we hebben in de wijk een aantal gestapelde woningen, daar kan een gezamenlijke oplossing, zoals een semicollectieve warmtepomp, aantrekkelijk zijn. Bij bewoners zijn er veel vragen over (verplichte) aansluiting op een mogelijk (collectief) warmtenet. Gaat dat wel werken? Wanneer zou dat kunnen gebeuren? We oriënteren ons als betrokken bewoners op alternatieve duurzame oplossingen. En om de periode tot de mogelijke aanleg van een warmtenet te overbruggen, kijken we naar bijvoorbeeld een hybride warmtepomp. Zo hebben we een duurzaamheidscentrum in Zoeterwoude bezocht. We waren benieuwd naar het geluid dat de pomp zou maken. Dat bleek gelukkig erg mee te vallen.”
Dit digitale magazine is ontwikkeld in opdracht van de gemeente Leiden. Het bevat verslagen van de wijkgesprekken ter voorbereiding op de Transitievisie Warmte. Deze verslagen zijn samengesteld door een mediateam van Magazine on the Spot.
Coördinatie en eindredactie: Eric Went
Verslaglegging: Karlijn Broekhuizen, Marijn Kramp, Saskia Ridder
Fotografie: Edwin Weers
Vormgeving en techniek: Loek Weijts, John Stelck
