Zo’n tachtig bewoners uit De Mors komen op 28 september naar de 11e verdieping van zorginstelling Schouwenhove. Omdat de opkomst voor deze wijkbijeenkomst zo overweldigend is, heeft de gemeente gekozen voor een wat andere opzet van het wijkgesprek dan gewoonlijk. Niet in groepen uiteen, maar veel (digitale) interactie via een speciale app. Bewoners kunnen daar hun vragen en zorgen kwijt, maar ook hun ideeën.
Nog voordat Martijn Spaan, procesregisseur energietransitie van de gemeente Leiden de plannen voor de transitievisie warmte heeft kunnen delen, wil een aantal bewoners de status van deze avond weten. Martijn: “Deze avond is informerend en raadplegend. We gebruiken uw input voor de transitievisie. En omdat het echt een transitie is, stopt deze uitwisseling zeker niet na vanavond.”
Hij legt uit dat in de nieuwe visie de uitgangspunten van de warmtevisie uit 2020 worden aangescherpt. Martijn: “In die tijd gingen we ervan uit dat de eerste wijken in 2035 aardgasvrij zouden zijn. Maar omdat het Rijk hier niet voldoende geld voor beschikbaar stelt, is dat op een lager pitje gezet. De grote omschakeling zal dus pas rond 2050 in heel Leiden plaatsvinden, maar bewoners kunnen nu zelf al aan de slag met bijvoorbeeld isolerende maatregelen.”
Wat gebeurt er in de tussentijd, willen bewoners weten. “De gasgestookte centrale Uniper zal geen warmte meer leveren. En met de recente toezegging van 400 miljoen door het Rijk, is het zeer waarschijnlijk dat de warmteleiding vanuit Den Haag (met restwarmte uit Rotterdam) naar Leiden er komt”, legt Martijn uit. “Krijgt de huidige aanbieder Vattenfall een monopoliepositie op het nieuwe warmtenet?” vraagt een van de bewoners zich af. Martijn: “We streven echt naar een open regionaal net, met meerdere bronnen en verschillende aanbieders.”
De aanwezigen willen het naadje van de kous weten. ‘Blijft het water vanuit Den Haag warm genoeg voor Leiden en omgeving?’ Maar ook: hoe zorg je ervoor dat het – voor iedereen – betaalbaar blijft?’ Een bewoner stelt: “Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar of er voor de lange termijn voldoende restwarmte is voor heel Leiden, maar die onderzoeken spreken elkaar soms tegen. In sommige onderzoeken worden uitspraken gedaan die niet stroken met de werkelijkheid.”
Martijn geeft in een reactie aan dat Leiden zich moet laten leiden door betrouwbare onderzoeken. “Maar innovaties gaan snel en veel weten we gewoon nog niet. Mocht er niet voldoende warmte beschikbaar zijn vanuit de restwarmte, dan kijken we ook naar andere duurzame bronnen, zoals aardwarmte.”
Wat is nu het grote plan? Martijn legt uit dat er eigenlijk drie soorten warmteoplossingen zijn: van grootschalig collectief zoals het warmtenet, tot kleinschalige (semi-)collectieve en individuele oplossingen als een warmtepomp. Martijn: “Voorwaarde is dan wel dat de woning goed is geïsoleerd. Belangrijk is dat huiseigenaren vooral zogenaamde no regret-maatregelen nemen, zoals goed isoleren.”
En wat betekenen de uitgangspunten voor De Mors? Volgens Martijn is de wijk in beeld om — op termijn — aangesloten te worden op het uit te breiden warmtenet; een deel van de wijk zit al op het huidige warmtenet. En er zijn lokale bronnen, zoals oppervlaktewater en de drinkwaterleiding. “Voor de nieuwbouw op bijvoorbeeld Westerpoort en het Werninkterrein kijken we naar deze opties”, legt hij uit.
De Mors is een heterogene wijk: qua type woningen, maar ook qua gezinssamenstelling en inkomen. Gespreksleider Ansâr Ahmadali: “Maatwerkadvies is dus nodig. Een volgende stap is om de wijkuitvoeringsplannen op buurtniveau uit te werken en te kijken wat de beste oplossing is. Hier moet dat misschien wel op cluster- of straatniveau.”
Vooralsnog lijkt de beste oplossing voor deze wijk het warmtenet voor middentemperatuur. Ansâr: “Dan houden we de maatschappelijke kosten het laagst.” Martijn vult aan: “Dan moeten er wel veel huizen beter geïsoleerd worden. Maar dat kan. Een waarschijnlijk scenario is dat er eerst gebruik gemaakt wordt van hoge temperatuur-oplossingen en dat de huizen in 2050 zijn toegerust op middentemperatuur.”
Het verhaal levert vragen op. Bijvoorbeeld over de keuzevrijheid van bewoners. Kun je bijvoorbeeld je eigen leverancier kiezen als je je aansluit op het warmtenet? Hoeveel mensen moeten er meedoen om het betaalbaar te houden, en is meedoen op het warmtenet echt vrijwillig, zoals de gemeente nu zegt, of wordt het toch een verplichting?
De zorg over hoe vrij je bent in je keuze, leeft bij veel aanwezigen. Heeft de gemeente bijvoorbeeld binnentredingsrecht om in 2050 het gas af te sluiten? Ansâr: “Het is mij niet bekend, maar een terechte vraag waarop we terugkomen. We geven u op alle vragen naderhand schriftelijk antwoord.”
Na de pauze wil een van de bewoners graag een samenvatting geven van het eerste deel van de avond: “We moeten van het gas af. U geeft als gemeente aan dat een rijksbijdrage nodig is om het betaalbaar te houden. U schetst drie soorten oplossingen, maar u besluit de introductie met dat we als huiseigenaren no regret-maatregelen moeten nemen. Is de boodschap dat de gemeente vindt dat we de kosten voor deze transitie uit eigen zak moeten betalen?”
Wijkambassadeur Yung Lie onderschrijft de zorg van de bewoner. Yung: “Alles moet. En het zal van onderop moeten beginnen. Mensen die het niet kunnen betalen, helpen we met bijvoorbeeld subsidies. Ansâr vult aan: “Het is een terechte zorg. Het eerlijke verhaal is dat de kosten bij woningeigenaren terecht komen. Wat we in Leiden proberen is het betaalbaar te houden door op middentemperatuur te koersen, zodat je je woning niet tot in de puntjes hoeft te isoleren.”
De bewoners waarderen het ‘eerlijke verhaal’. Toch leven er nog vragen: ‘Hoe isoleer je een oud huis, welke maatregel moeten we eerst nemen?’ En: ‘hoe organiseer je draagvlak voor collectieve oplossingen? Martijn: “Er is een aantal bewonersinitiatieven in de stad die kijken naar lokale warmte-oplossingen. Dat is ook een oproep aan u: kijk of u samen collectieve oplossingen kunt bedenken en onderzoeken. We moedigen dit soort wijkinitiatieven van harte aan en kunnen daarbij als gemeente ook ondersteunen. En wat u als eerste moet doen? Begin met de schil van de woning. Isoleer die eerst goed.”
Via de app wordt bewoners de vraag gesteld welke zorgen er leven over de energietransitie. Naast dat de meeste mensen zich zorgen maken over de kosten en overhaaste keuzes, zijn er ook zorgen over het beleid van de gemeente. Ansâr: “Ik maak hieruit op dat we nog een hoop huiswerk hebben. Er komt steeds meer kennis over de energietransitie, maar ik begrijp dat als de gemeente eerst 2035 noemt en het wordt nu 2050, dat dit vragen oproept. Ik ben blij met deze ‘wolk met zorgen’, alle input nemen we mee. Het sterkt ons ook in onze lobby naar het Rijk.”
Met een mooie 7,3 als waardering voor de avond wordt de avond positief afgesloten. Welke ideeën willen de bewoners nog delen? Leer van goede voorbeelden, geef aandacht aan collectieve initiatieven, kijk naar duurzame bronnen zoals waterstof en de Rijn. En een laatste tip: niet zo veel klimaatpaniek. Ansâr: “We moeten als gemeente nog beter uitdragen welke informatie er voorhanden is. En wat betreft die klimaatpaniek: zeker geen paniek, maar wel realisme. De urgentie voor een duurzamere wereld is er nu eenmaal.”
Ik ben heel geïnteresseerd in de hele energietransitie. De plannen van de gemeente heb ik bekeken en ik ben benieuwd hoe die ontwikkelingen in onze eigen wijk tot stand komen. De Mors is een heel diverse wijk, er staan bijvoorbeeld jarendertig-woningen en jarenzeventig-woningen, en een paar grote flats. De meeste woningen zijn koopwoningen, maar een deel is (sociale) huur. Daarom is maatwerk per cluster nodig, je kunt niet uitgaan van een standaardoplossing voor de hele wijk.
Ik kan me vinden in het plan om de wijk te verwarmen met het uitgebreide warmtenet met restwarmte uit de Rotterdamse haven. Het ligt volgens mij voor de hand om te zoeken naar (semi-)collectieve oplossingen. Dat kan dus met zo’n warmtenet, maar wellicht is een warmtekoude-opslag ook wel interessant. Ook op kleinschaliger niveau zou het goed zijn om elkaar op te zoeken.
Ons dak moet bijvoorbeeld extra worden geïsoleerd, maar om het betaalbaar te houden, moet je dat eigenlijk met de hele straat doen. Dat wordt nog wel wat: hoe zorgen we er met elkaar voor dat het betaalbaar blijft? Niet iedereen heeft het geld voor dit soort grote investeringen, daar moet de gemeente zich van bewust zijn en beleid op voeren.”
“Ik ben 81 jaar en ik ga die hele energietransitie niet meer meemaken, maar ik ben hier altijd al erg in geïnteresseerd geweest. In ons appartement heb ik bijna alles gedaan wat mogelijk is: kozijnen vervangen, HR++-glas, vloerverwarming, vloerisolatie, koken op inductie, radiatorfolie en ledlampen. Maar nu moeten we de volgende stap zetten.
Twee vragen branden op mijn lippen. De eerste is: wat betekent deze transitie voor mijn VvE? Een aantal huizen van ons jarentachtig-appartementencomplex is nog niet geïsoleerd en spouwmuurisolatie is ons afgeraden vanwege grondwater in de kruipruimte.
Maar mijn grootste zorg zit in waar het warmte-overnamepunt van de warmteleiding komt. Het verhaal van de gemeente is dat het aansluitpunt in de meterkast vooraan komt. Dat ik zelf de kosten moet betalen voor het doortrekken van de leiding naar de achterkant van m’n woning waar de ketel staat, is nog niet zo’n ramp. Maar op mijn appartement staan vier hele woonhuizen! Dat betekent dat de leiding door mijn vloer en plafond getrokken moet worden, en vervolgens door alle woningen boven mij tot de nok waar de laatste ketel staat. Hoe moet dat, en wie gaat dat betalen?
Ik zou hier heel graag een antwoord op willen. Niet alleen voor mij, maar voor alle appartementencomplexen in de stad.”
Dit digitale magazine is ontwikkeld in opdracht van de gemeente Leiden. Het bevat verslagen van de wijkgesprekken ter voorbereiding op de Transitievisie Warmte. Deze verslagen zijn samengesteld door een mediateam van Magazine on the Spot.
Coördinatie en eindredactie: Eric Went
Verslaglegging: Karlijn Broekhuizen, Marijn Kramp, Saskia Ridder
Fotografie: Edwin Weers
Vormgeving en techniek: Loek Weijts, John Stelck
